ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΖΩΟΦΙΛΙΑ....

  «Είναι γεγονός ότι το μέρος ενός όλου, ο άνθρωπος, μετατρέπεται σε αυτόνομο όλον, αποσπώμενο από το πρώτο και αξιώνοντας απέναντί του ένα δικό του δίκαιο». (Γκέοργκ Ζίμελ, Περιπλάνηση στη Νεωτερικότητα, Αλεξάνδρεια, 2004, σ. 179.)

«Η κατοχή του Λόγου διέπει τη φανερή ιστορία και τα άλογα πλάσματα τον υπέστησαν. Ακόμη και το πιο ισχυρό ζώο είναι άπειρα αδύναμο». (Τ. Αντόρνο - Μ. Χορκχάιμερ, Διαλεκτική του Διαφωτισμού, Νήσος, 1996)

Είναι δεδομένο ότι η λογική και ηθική που διέπει το υπάρχον σύστημα είναι ανθρωποκεντρική και συνεπώς θεωρεί ότι ο φυσικός κόσμος και τα όντα που τον απαρτίζουν, δεν έχουν καθ’ εαυτή αξία αλλά υποστηρίζουν ή επιτρέπουν την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους. Ουσιαστικά το επιχείρημα του ανθρωποκεντρισμού έχει την εξής βάση: Ό,τι είναι χρήσιμο και απαραίτητο για το είδος μας έχει ηθική αξία. Το περιβάλλον είναι χρήσιμο για το είδος μας, άρα έχει ηθική αξία.Είναι μια επιχειρηματολογία που ξεκινάει από τον Αριστοτέλη και συνεχίζει με τον Καρτέσιο και τον Κάντ και οι οποίοι προσεγγίζουν τα ζώα, μόνον μέσα από τις έννοιες του χρήσιμου και ωφέλιμου για τον άνθρωπο, που βλέπουν τα υπόλοιπα όντα να έχουν μόνο εργαλειακή αξία και να κρίνονται κατάλληλα μόνο για την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών. Κάθε αναφορά σε νοητικές ή συναισθηματικές λειτουργίες των ζώων καταδικάζεται ως «ανθρωπομορφισμός». Όμως, η νευροχημεία των συγκινήσεων και νοητικών λειτουργιών έχει δείξει το ταυτόσημο βιοχημικό υπόβαθρο στον άνθρωπο και σε πολλά θηλαστικά.

Από την άλλη, η «βιοκεντρική» προσέγγιση θεωρεί ότι ο μη φυσικός κόσμος δεν έχει μόνο εργαλειακή αξία αλλά τη δική του «εγγενή αξία». Ασφαλώς, την επιχειρηματολογία και την προσέγγιση ως προς τα λοιπά έμβια όντα την θέτει ο άνθρωπος με βάση τους δικούς του αξιακούς κώδικες, οι οποίοι δεν μπορούν και δεν είναι στατικοί, αλλά μεταβάλλονται στο πέρασμα των χρόνων. Η διαφορετικότητα των ειδών και η ιδιαιτερότητα του ανθρώπου λόγω των χαρακτηριστικών του, δεν σηματοδοτεί ούτε την κυριαρχία του, ούτε όμως και την εξισωτική ομοιότητά του με τα άλλα είδη. Κάτι που προφανώς δημιουργεί σημαντικά προβλήματα σύγχυσης και παραπλάνησης.Και εννοούμε την περίπτωση του οικοφασισμού, ως μέρος μιας οικοκεντρικής ηθικής που αναγνωρίζει την ηθική προτεραιότητα στην ευρύτερη κοινότητα (οικόσφαιρα) και στα συμφέροντά της, επιτρέποντας τη θυσία ανθρώπων ή ειδών προς χάριν του συμφέροντος της οικόσφαιρας. Έτσι μελλοντικά στην ενδεχόμενη περίπτωση του ανθρώπινου υπερπληθυσμού, μπορεί να γίνει αντιληπτή και ως ηθικό πρόσταγμα η εξολόθρευση μέρους του. Η Κερκόπορτα του ρατσισμού, φασισμού και της μισανθρωπίας έχει ανοίξει…Η μονοδιάστατη λογική του ανθρωποκεντρισμού εκδηλώνεται και αποτυπώνεται ανάγλυφα στις μέρες μας, μέσω των επιπτώσεων της κλιματικής-περιβαλλοντικής κρίσης αλλά και από την ανάλυση ιστορικών γεγονότων. Για παράδειγμα, κατά τον μεγάλο Λοιμό του Λονδίνου το 1665, θεωρήθηκε πως φορείς του ιού της πανώλης που εξολόθρευσε το 1/5 του πληθυσμού της πόλης, δηλαδή 100.000 κατοίκους ήταν οι γάτες και οι σκύλοι. Γι’ αυτό το λόγο θανατώθηκαν περίπου σαράντα χιλιάδες σκύλοι και διακόσιες χιλιάδες γάτες, κατόπιν απόφασης της τοπικής εξουσίας. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο ιός της πανώλης μεταδίδεται από το δάγκωμα ενός ψύλλου που μεταφέρεται από τα ποντίκια. Άρα με την εξόντωση των γατιών ουσιαστικά επετράπη η εξάπλωση του ιού μέσω των ποντικιών και συνεπώς η χρησιμότητα και ωφελιμότητα για τον άνθρωπο εξανεμίστηκε μέσα στην μοναδικότητα της έλλογης απόφασής του! Δηλαδή παρ’ ότι ανθρωποκεντρική, η απόφαση ουσιαστικά στρεφόταν ενάντια στο ανθρώπινο είδος.

Η κριτική σε αυτές τις ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις εμφανίστηκε με έντονο και σαφή τρόπο κατά τη δεκαετία του ΄70, τότε που τα περιβαλλοντικά και οικολογικά ζητήματα έκαναν δυναμικά την εμφάνιση τους. Η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στα ζώα, τα οποία θεωρήθηκαν όντα χωρίς ψυχή, συνείδηση και συναίσθηση επιβάλλοντας ένα ιδιότυπο «ανθρώπινο δίκαιο», βασίστηκε στην ιεράρχηση των ειδών (σπισισμός), στην ανωτερότητα του λευκού, στη κατωτερότητα της γυναίκας και σε πολλές άλλες διαβαθμίσεις και διαχωρισμούς.

Στον ελλαδικό χώρο, ο όρος σπισισμός (speciesism - species = είδος) είναι σχετικά άγνωστος και αναφέρεται στον διαχωρισμό και την ιεράρχηση του ανθρώπινου είδους σε σχέση και σύγκριση με άλλα είδη. Ο σπισισμός δίνει περισσότερη ηθική σημαντικότητα στον άνθρωπο σε σχέση με τα μη-ανθρώπινα όντα και εκφράζεται με πολλαπλές μορφές εκμετάλλευσης των ζώων. Πληθώρα ομάδων και συλλογικοτήτων δρουν διεθνώς σε μια αντισπισιστική λογική που τίθεται ενάντια σε κάθε διαχωρισμό και εξουσία είτε αφορά τον άνθρωπο (ρατσισμός, ομοφοβία, σεξισμό, καταπίεση και εκμετάλλευση από κράτος και αφεντικά) είτε τα λοιπά έμβια όντα.Η κυρίαρχη ανθρωποκεντρική αντίληψη, με την οποία δομείται το υπάρχον κοινωνικοπολιτικό σύστημα, κατασκευάζει εκτροφεία-στρατόπεδα συγκέντρωσης από τη μία και pet shop για ζώα συντροφιάς από την άλλη. Είναι περισσότερο από εμφανές ότι ακόμα και στον οικολογικό χώρο, η ανθρωποκεντρική αντίληψη είναι κυρίαρχη και εμφανίζεται με την έννοια της «προστασίας» των ζώων. Η «προστασία» ή η υπεράσπιση «δικαιωμάτων» των ζώων, εκ προοιμίου, συνεπάγεται έναν εξουσιαστικό διαχωρισμό αφού θεωρεί ότι ο άνθρωπος ως ανώτερο όν μπορεί να σώσει το χ ή ψ ζώο, παρότι τις περισσότερες φορές είναι ο ίδιος υπεύθυνος για τα προβλήματα επιβίωσης.

Τα ζώα δεν έχουν ανάγκη τη «προστασία» μας αλλά την διατήρηση ή απόκτηση της ελευθερίας τους και την διαφορετική αντιμετώπιση και αντίληψη που έχουμε γι’ αυτά. Δηλαδή το ενδιαφέρον υπεράσπισης για τα ζώα δεν έγκειται στο γεγονός ότι εκείνα καθρεφτίζουν τις ανάγκες, βιολογικές και συναισθηματικές, του ανθρώπου. Αλλά είναι κομμάτι της κοινωνικής μας δράσης στον ευρύτερο αγώνα που διεξάγουμε προς την ελευθερία, ανθρώπων και μη.

Όπως ο Κροπότκιν κατέδειξε στο βιβλίο του Αλληλοβοήθεια, ένας παράγοντας της εξέλιξης, οι μορφές ζωής σχετίζονται μέσα σε ένα οικοσύστημα όχι μέσω «αντίπαλων» ή «ανταγωνιστικών» καθ’ ολοκληρία σχέσεων αλλά μέσα και από τα χαρακτηριστικά της αμοιβαιότητας και αλληλοβοήθειας. «Η σύγκρουση στη φύση μεταξύ διαφορετικών οργανισμών έχει πλατιά εκφραστεί με φράσεις όπως «ο αγώνας για την επιβίωση» και η «επιβίωση του ικανότερου». Λίγοι όμως άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει ότι η αμοιβαία συνεργασία μεταξύ οργανισμών, η συμβίωση, είναι εξίσου σημαντική και ο «ικανότερος» είναι εκείνος που βοηθάει τον άλλον να επιζήσει». [1]

Επίσης, η συντριπτική πλειοψηφία των οργανώσεων για τα ζώα, ασχολείται, ως επί το πλείστον, με τα ζώα συντροφιάς και αφήνουν στο απυρόβλητο την εκμετάλλευση που υπόκεινται δισεκατομμύρια ζώα στα εκτροφεία. Είναι οι οργανώσεις εκείνες που αντιλαμβάνονται τα ζώα ως «φίλους» του ανθρώπου που ζουν ως κατοικίδια μέσα σε κλουβιά και «σπιτάκια» παρ’ ότι οδηγήθηκαν σε αυτή τη κατάσταση. Για αυτούς το ζώο είναι σημαντικό γιατί τους φυλάει, τους διασκεδάζει, τους κρατά συντροφιά. Η φιλοζωία τους πηγάζει και εξαντλείται από/σε έναν ατομικό ωφελιμισμό. Η αρχέγονη και αμφίδρομη σχέση ανθρώπου και ζώου και η συναισθηματική αλληλεπίδραση διαφέρει σημαντικά από την life-style συμπεριφορά προς ένα ζώο, που πολλές φορές το μεταχειρίζονται σαν ένα αξεσουάρ.

Στην αντίπερα όχθη, σε άλλα ζώα μη συντροφιάς η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Υπολογίζεται ότι μόνο το 2010, 67 δισεκατομμύρια παραγωγικά ζώα θα θανατωθούν χωρίς να συνυπολογίζονται τα θαλάσσια όντα. Η βιομηχανοποιημένη κτηνοτροφία αποτελεί την χειρότερη μορφή ζωικής εκμετάλλευσης, αφού οι συνθήκες διαβίωσης τους είναι απαράδεκτες. Πολλά από αυτά είναι υποχρεωμένα να ζουν σε πλήρη ακινησία ώστε να αυξάνουν τη μάζα τους γρηγορότερα, αναπτύσσουν αφύσικες συμπεριφορές και επιθετικότητα, είναι χαρακτηριστικό ότι στο χώρο που καταλαμβάνει μια εφημερίδα ζουν επί ένα χρόνο 6-7 κότες. Ταυτόχρονα οι συνθήκες υγιεινής είναι ανύπαρκτες με παρουσία περιττωμάτων, σάπιων υπολειμμάτων τροφών, τεχνητούς φωτισμούς κ.ά.Για το λόγο αυτό η χορήγηση εμβολίων στα ζώα είναι συνεχής, δημιουργώντας προβλήματα και παρενέργειες στη διατροφική αλυσίδα. Οι περιορισμένοι χώροι, ο συνωστισμός και τα βακτήρια αποτελούν τον ιδεατό χώρο για την δημιουργία και διάδοση ασθενειών. Δεν ξεχνάμε ότι η «γρίπη των χοίρων» ξεκίνησε από το Μεξικό σε εγκαταστάσεις χοιροτροφείου αμερικάνικης πολυεθνικής λόγω των συνθηκών που επικρατούν στα βιομηχανοποιημένα εκτροφεία. Είναι η μεγάλη αντίφαση αλλά και επιβεβαίωση που διέπει το υπάρχον σύστημα. Παρ’ ότι στη βάση του ανθρωποκεντρικό ουσιαστικά στρέφεται ενάντια στον άνθρωπο γιατί τον μολύνει, τον ασθενεί και τον σκοτώνει μέσω μιας έμμεσης διαδικασίας που φαινομενικά κυριαρχεί αλλά εν τέλει αυτοπαγιδεύεται.

Δεν είναι, ίσως, υπερβολή εάν τα σύγχρονα βιομηχανικά εκτροφεία παρομοιαστούν με «στρατόπεδα συγκέντρωσης», όπου τα ζώα υποβάλλονται συστηματικά σε ακρωτηριασμούς όπως το κόψιμο κεράτων, δοντιών, ουρών και όρχεων σε νεαρή ηλικία. Ενώ και οι συνθήκες σφαγής είναι τραγικές αφού λόγω των αυτοματοποιημένων διαδικασιών αρκετά ζώα θανατώνονται βασανιστικά. Ασφαλώς, μια άλλη παράμετρος, εξ ίσου σημαντική, είναι η χρήση των ζώων σε πειράματα και κλινικές δοκιμές.

Σήμερα, οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η χρήση πειραματόζωων γίνεται αυστηρά για ιατρικούς λόγους και συνεπώς επιδεικνύουν ανοχή σ’ αυτή την κατάσταση προκειμένου να αντιμετωπισθούν ασθένειες, όπως π.χ. ο καρκίνος. Όμως, αυτό αποτελεί ακόμη ένα καλοφτιαγμένο μύθο, επειδή πειράματα, εκτός της Ιατρικής, γίνονται στους τομείς της Βιολογίας, Ψυχολογίας, πολεμικής βιομηχανία και σε δοκιμές νέων φαρμάκων.Το 95% των πειραμάτων που γίνονται στα ζώα, με τη χορήγηση φαρμάκων, είναι άσκοπα αφού η μετρήσιμη τοξικότητα τους διαφέρει στατιστικά σημαντικά, για παράδειγμα, από το ποντίκι στον άνθρωπο. Αλλά παρόλα αυτά τα πειράματα συνεχίζονται… Και ο πολιτισμός καυχάται για την «χειραφέτηση του ανθρώπου από τη φύση» αποτυπώνοντας την αντίληψη του διαχωρισμού και της απομόνωσης της κοινωνίας από τη φύση.

[1] William Trager. Symbiosis, N. York, 1970

Πηγές: - Brian Dominick, Aπελευθέρωση των Ζώων και Κοινωνική Επανάσταση, εκδ. Αντισπισιστική Δράση- Π. Κροπότκιν, Αλληλοβοήθεια, εκδ. Καστανιώτη- Μ. Μπούκτσιν, Τι είναι Κοινωνική Οικολογία, εκδ. Βιβλιοπέλαγος

Από anarchypress.gr.